استریل کردن وسایل دندانپزشکی با روش‌های گوناگون و برای مقاصد مختلفی انجام می‌گیرد. هدف از استریلیزاسیون ممکن است پاک‌سازی محیط، وسایل و یا ابزار باشد. همچنین استریل کردن صحیح وسایل دندانپزشکی نقش بسیار مهمی در افزایش طول عمر این تجهیزات دارد. در این مقاله، می‌کوشیم روش‌های استاندارد استریل کردن وسایل دندانپزشکی را بررسی کنیم.
اهمیت استریل وسایل دندانپزشکی
هدف از استریلیزاسیون از بین بردن تمامی میکروب‌ها، ویروس‌ها و میکروارگانیسم‌های موجود در محیط یا روی وسایل است. استریل کردن با ضدعفونی کردن متفاوت است. ابزار می‌توانند کاملاً تمیز و ضدعفونی‌شده باشند اما استریل نباشند.
همچنین ابزاری که تمیز نباشند نمی‌توانند استریل باشند. استریل وسایل دندانپزشکی امری ضروری است که به منظور جلوگیری از به وجود آمدن عفونت‌ها و انتقال بیماری‌ها از طریق ابزار آلوده انجام می‌گیرد.
روش‌های استریل کردن وسایل دندانپزشکی
استریلیزاسیون با حرارت خشک (Dry Heat)، استریلیزاسیون با بخار (Steam)، استریلیزاسیون با بخار پراکسید هیدروژن (VHP) و استریلیزاسیون با اکسید اتیلن (Ethylene Oxide) مهم‌ترین روش‌های استریل کردن وسایل دندانپزشکی هستند. اتوکلاو در حال حاضر رایج‌ترین دستگاه برای استریل وسایل دندانپزشکی است.
همچنین روش‌های دیگری نیز برای استریلیزاسیون وجود دارد که کمتر متداول هستند، نظیر استریل کردن با گاز فرمالدهید، استریل کردن با با پرفورمیک اسید، استریل کردن با پرتو و استریل و استریل وسایل دندانپزشکی با مواد شیمیایی مایع که به دلیل دشواری و خطراتی که به همراه دارند برای مطب‌ها و کلینیک‌های دندانپزشکی توصیه نمی‌شوند. استانداردترین روش‌های استریل کردن وسایل دندانپزشکی عبارتند از:
استریل کردن وسایل دندانپزشکی با اتوکلاو
دستگاه اتوکلاو به عنوان استانداردترین دستگاه استریلیزاسیون وسایل دندانپزشکی با بخار شناخته می‌شود. این دستگاه، بر اساس نحوه تخلیه هوا از درون محفظه، به دو نوع کلی و سه کلاس متفاوت تقسیم می‌شود.
در نوع اول، بخار آب از بالا وارد اتوکلاو می‌شود و به دنبال آن هوا از پایین دستگاه خارج می‌شود. این روش بیشتر برای ابزاری استفاده می‌شود که به قرار گرفتن در خلأ حساس هستند. البته این روش نسبت به روش دوم زمان بیشتری می‌برد. در نوع دوم، هوا به طور متناوب از طریق خلأ و بخار آب از دستگاه خارج می‌شود.
استریل کردن وسایل دندانپزشکی با فور
از آنجایی که استریلیزاسیون با حرارت خشک به رطوبت نیاز ندارد، می‌تواند روش مناسبی برای استریل کردن آن دسته از وسایل دندانپزشکی باشد که ممکن است بر اثر رطوبت آسیب ببینند. از دیگر مزایای این روش می‌توان به نصب آسان، هزینه عملیاتی نسبتاً پایین، سمی نبودن، سازگاری با محیط زیست، نفوذ نکردن به تجهیزات و خورنده نبودن آن برای ابزار فلزی اشاره کرد.
زمان‌بر بودن و ایجاد حرارت از معایب این شیوه هستند. گفتنی است که برای استریلیزاسیون وسایل دندانپزشکی با حرارت خشک، از دستگاهی به نام فور استفاده می‌شود.
استریل کردن وسایل دندانپزشکی با گاز اتیلن اکساید
در گذشته، استفاده از اتیلن اکسید شکل رایج استریلیزاسیون در دمای پایین بود اما امروزه با توجه به کند بودن این فرآیند تا حد زیادی با بخار پراکسید هیدروژن جایگزین شده است. استفاده از اتیلن اکسید به طور ویژه برای استریل کردن وسایل دندانپزشکی حساس به رطوبت بسیار مناسب است و مانع از نفوذ بخار آب به تجهیزات حساس می‌شود.
مراحل استریلیزاسیون وسایل دندانپزشکی
به طور کلی استریلیزاسیون در سه مرحله انجام می‌گیرد: تمیز کردن، ضدعفونی کردن و در نهایت استریل کردن. رعایت ترتیب این مراحل اهمیت بسیار زیادی در فرایند استریلیزاسیون اصولی و درست دارد.
تمیزکردن: این مرحله در واقع پاک کردن سطوح از هر گونه آلودگی فیزیکی و زدودن گرد و غبار است که با دستمالی مرطوب یا آب و مواد شوینده انجام می‌شود. شست‌وشوی عادی الزاماً نباید سطح را آنتی‌باکتریال نیز بکند، اما اگر این اتفاق بیفتد بسیار بهتر است.
ضدعفونی کردن: هدف از انجام این مرحله، از بین بردن میکروب‌ها، باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌هایی است که با تمیز کردن عادی و شست‌وشو از بین نمی‌روند. بسیاری از وسایل دندانپزشکی نظیر سنسورهای آر وی جی، لوپ‌های دندانپزشکی و اسکنرهای داخل دهانی با انجام همین مرحله آمادۀ استفادۀ مجدد می‌شوند.
استریلیزاسیون: در این مرحله، وسایل دندانپزشکی با دستگاه اتوکلاو یا دیگر روش‌ها استریل می‌شوند. ضدعفونی کردن وسایل دندانپزشکی تا حد زیادی میکروب‌ها را کاهش می‌دهد اما برای پیشگیری از بروز عفونت‌ها بایستی فرایند استریلیزاسیون به طور کامل و به شکل اصولی انجام گیرد.
نحوه استریل وسایل دندانپزشکی
برای انجام اصولی فرایند استریلیزاسیون توصیه می‌شود از دستورالعمل زیر که مورد تأیید مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالات متحده (CDC) است پیروی فرمایید:
+ هرگز نگذارید کثیفی‌ها بر روی وسایل خشک شوند.
+ برای استریل کردن وسایل دندانپزشکی از پوشش‌های محافظ نظیر دستکش و عینک استفاده کنید.
+ بهتر است ابزار را در محلول‌های ضدعفونی فرو نبرید و از اسپری استفاده نمایید.
+ از آب بدون املاح برای شست‌وشو استفاده نمایید، زیرا املاح موجود در آب در کار آنزیم‌ها اختلال ایجاد می‌کنند.
+ به چیدمان وسایل در هنگام شست‌وشو و محل قرار دادن آنها دقت فرمایید.
+ اطمینان حاصل کنید که تمام ابزار در معرض پمپ شست‌وشو قرار گرفته‌اند.
+ شست‌وشو با مواد شوینده دست‌کم باید شش دقیقه به طول بینجامد.
+ پیش از ضدعفونی ابزار، دست‌کم یک بار به مدت یک دقیقه آنها را با سرد بشویید تا آلودگی‌های شیمیایی از بین بروند و آلودگی‌های مقاوم مرطوب شوند.
+ تمام فرایند ضدعفونی را زیر نظر داشته باشید.
+ باقی‌مانده مواد شست‌وشو نظیر ژل‌ها را پیش از استریلیزاسیون از روی وسایل پاک کنید.
+ بسته‌بندی تمام وسایل را هنگام استریلیزاسیون باز کنید.
+ سبد دستگاه را بیش از حد با وسیله پر نکنید.
+ پس از پایان کار، سطوح را با اسپری ضدعفونی یا ژل مخصوص تمیز کنید.
نحوه استریل وسایل جراحی دندان
برای استریل وسایل جراحی دندانپزشکی همواره توصیه می‌شود از دستورالعمل‌هایی که سازندگان آن ابزار اعلام کرده‌اند پیروی شود. مهم‌ترین مواردی که برای استریل کردن ابزار جراحی دندانپزشکی باید به آنها توجه داشت عبارتند از:
+ وسایل را تمیز و به دور از هر گونه آلودگی نگه دارید.
+ فیلترهای دستگاه، زیر محفظه و تجهیزات جانبی آن را به صورت روزانه تمیز کنید.
+ چرخش بازوهای دستگاه را بررسی کنید و مطمئن شوید که نازل آن به راحتی می‌چرخد.
+ اندیکاتور استریل را همیشه تمیز نگه دارید.
+ هر سه ماه یکبار دستگاه را از نظر فنی بررسی کنید.
در پایان، باید یادآوری کرد که وسایل دندانپزشکی همیشه استریل باقی نمی‌مانند و پس از هر بار استفاده، به استریل مجدد نیاز دارند.
منبع: دستورالعمل مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالات متحده
سوالات متداول استریل کردن وسایل دندانپزشکی
استریل وسایل دندانپزشکی چگونه انجام می‌شود؟
اتوکلاو در حال حاضر رایج‌ترین دستگاه برای استریل وسایل دندانپزشکی است. استریلیزاسیون با حرارت خشک، استریلیزاسیون با بخار، استریلیزاسیون با بخار پراکسید هیدروژن و استریلیزاسیون با اکسید اتیلن مهم‌ترین روش‌های استریلیزاسیون وسایل دندانپزشکی هستند.
تفاوت استریل و ضدعفونی در دندانپزشکی چیست؟
هدف از استریلیزاسیون وسایل دندانپزشکی از بین بردن تمامی میکروب‌ها، ویروس‌ها و میکروارگانیسم‌های روی آنها است. استریل کردن با ضدعفونی کردن متفاوت است. ابزار می‌توانند کاملاً تمیز و ضدعفونی‌شده باشند اما استریل نباشند.
آیا ابزارهای دیجیتال دندانپزشکی نیاز به استریل شدن دارند؟
خیر. اسکنرهای داخل دهانی، سنسورهای آر وی جی و لوپ‌های دندانپزشکی به دلیل تماس سطحی با دهان و دندان مراجعان، نیازی به استریل شدن ندارند. البته ضدعفونی کردن مداوم این ابزارها الزامی است.
