آشنایی با پرکاربردترین اصطلاحات دندانپزشکی

آشنایی با اصطلاحات دندانپزشکی کمک می‌کند تا افراد درک بهتری از فرایند درمان خود داشته باشند. هنگام مراجعه به کلینیک دندانپزشکی یا لابراتوار دندانسازی با واژگان تخصصی متعددی برخورد می‌کنیم که ممکن است معنی آنها را ندانیم. در این مقاله کوشیده‌ایم مهم‌ترین و پرکاربردترین اصطلاحات دندانپزشکی را در بلاگ فرداد تجهیز گردآوری کنیم و آنها را به زبان ساده توضیح دهیم. از آنجایی که اصطلاحات دندانپزشکی به انگلیسی هستند، برای آشنایی دقیق و تلفظ صحیح آنها، معادل فارسی و انگلیسی آنها را کنار یکدیگر آورده‌ایم.

آشنایی با انواع دندان

دندان شیری (Deciduous Tooth)

دندان‌های شیری کودکان در آغاز، بیست عدد (ده عدد در هر فک) هستند. سپس با رشد کودک، تعداد این دندان‌ها به سی و دو عدد می‌رسد. از آنجایی که دندان‌های شیری اساس و پایه دندان‌های دائمی هستند، مراقبت از آنها و رعایت اصول بهداشت دهان و دندان در کودکی بسیار ضروری تلقی می‌شود.

دندان دائمی (Dermanent Tooth)

دندان‌های دائمی انسان معمولاً سی و دو عدد (شانزده عدد در هر فک) هستند. در نیمۀ هر آروارۀ انسان یک دندان نیش، دو دندان پیشین و پنج دندان خلفی یا اصطلاحاً آسیا (Posterior Tooth) قرار دارند. چهار دندان عقل هم در انتهای هر فک ممکن است در سن بالاتر ظاهر شوند.

دندان قدامی یا پیشین (Anterior Tooth)

به چهار دندان جلویی در فک پایین و بالا (مجموعاً هشت دندان)، دندان‌های قدامی گفته می‌شود. دندان‌های قدامی معمولاً بزرگ، تخت و دارای لبه‌ای تیز و باریک هستند که برای بریدن لقمه کاربرد دارند. گفتنی است که دندان‌های قدامی معمولاً تک‌ریشه‌ای هستند.

دندان نیش (Canine Tooth)

دندان‌های قدامی در طرفین دندان‌های نیش قرار دارند. شکل آنها برجسته و ضخیم است و به یک سر تیز و برنده منتهی می‌شوند. این دندان‌ها برای بریدن قطعات غذا نظیر گوشت بسیار مناسب هستند.

دندان آسیای کوچک (Premolar Tooth)

کنار هر دندان نیش، دو دندان آسیای کوچک (مجموعاً هشت عدد) قرار دارند و فاصلۀ بین دندان‌های نیش تا آسیای بزرگ را پُر می‌کنند. سطح روی آنها تخت و پهن و لبه‌های آنها تیز و عاج‌دار است. گفتنی است که در فک بالا، دندان‌های آسیای کوچک کنار نیش‌ها عمدتاً دو ریشه‌ای و دندان‌های آسیای کوچک کنار آسیاهای بزرگ معمولاً تک‌ریشه‌ای هستند. اما در فک پایین، تمامی دندان‌های آسیای کوچک معمولاً تک‌ریشه‌ای هستند.

دندان آسیای بزرگ (Molar Tooth)

سه دندان آخر در طرفین فک‌های بالا و پایین، دندان‌های آسیای بزرگ هستند. تعداد آنها مجموعاً به دوازده عدد می‌رسد که به ترتیب آسیای اول، دوم و سوم نامیده می‌شوند. دندان‌های آسیای اول دقیقاً کنار دومین دندان آسیای کوچک قرار دارند. گفتنی است که در فک بالا، دندان‌های آسیای بزرگ عمدتاً سه ریشه‌ای و در فک پایین معمولاً دو ریشه‌ای هستند.

دندان عقل (Wisdom Tooth)

دندان‌های آسیای بزرگ سوم که به دندان عقل نیز معروف هستند، در انتهای فک‌ها ظاهر می‌شوند. این دندان‌ها معمولاً بین شانزده تا بیست سالگی شروع به درآمدن می‌کنند. از آنجایی که دندان عقل، آخرین دندانی است که درمی‌آید، عمدتاً جای کافی برای رشد آنها بر روی فک باقی نمی‌ماند. اگر فک کوچک باشد، ممکن است دندان عقل زیر لثه و استخوان فک نهفته شود که در صورت ایجاد درد و ناراحتی باید با جراحی خارج شود.

آشنایی با اجزای تشکیل‌دهنده دندان‌ها

مینای دندان (Enamel)

سخت‌ترین ماده موجود در بدن انسان است که لایه شفاف سطح دندان را تشکیل می‌دهد. این قسمت از دندان، علاوه بر محافظت از آن، در زیبایی نیز بسیار تأثیرگذار است. مینای دندان با پوشاندن سطح تاج سبب حافظت از آن در ساییدگی هنگام جویدن می‌شود. سختی این ماده از پوسیدگی سریع دندان جلوگیری می‌کند. گفتنی است که در صورت تخریب یا شکستگی مینای دندان، امکان ترمیم طبیعی آن به وسیله خود بدن وجود ندارد و باید از مواد دندانپزشکی برای جایگزین کردن آنها استفاده کرد.

عاج دندان (Dentin)

عاج دندان یا اصطلاحاً دِنتین ماده‌ای بسیار سخت است که بافت اصلی دندان را تشکیل می‌دهد. این قسمت از دندان زیر مینا قرار گرفته است و از آنجایی که به اندازه مینا سخت نیست، سرعت پیشرفت پوسیدگی در آن سریع‌تر است.

مطالعه بیشتر: لوپ دندانپزشکی مدیپلاس

مغز دندان (Pulp)

بخش زنده داخلی دندان است که شامل اعصاب، خون و عروق لنفاوی و باقیماندهٔ بافت‌هایی است که همگی آنها در کنار هم دندان را شکل می‌دهند. عصب دندان به همراه رگ‌های خونی در بخش مرکزی دندان قرار دارد. این توده در ریشه به صورت کانال و در تاج به صورت حفره وجود دارد. اعمال مربوط به تغذیه دندان، حس دندان و همچنین وظیفه ساخت عاج جدید بر عهدۀ این بخش است. با ملتهب شدن این بافت، به دلیل ترشح سموم میکروبی حاصل از پوسیدگی یا جراحات، درد شدیدی در این بخش ایجاد می‌شود. در صورتی که پیشرفت پوسیدگی زیاد شود و به این بخش برسد، امکان حرکت میکروب‌ها در چرخه خون و انتقال این میکروب‌ها به نواحی دیگر فراهم می‌شود.

استخوان فک (Jawbone)

ریشه دندان وارد استخوان فک می‌شود و از این طریق ثبات دندان به وجود می‌آید. حجم استخوان موجود در اطراف ریشه می‌تواند سبب محکم ماندن یا لقی دندان‌ها شود.

لثه (Gum)

بافت نرم پوشاننده استخوان فک و اطراف دندان است که در نواحی مختلف، جنس و کارایی متفاوتی دارد. شکل، رنگ، قوام و ضخامت لثه تأثیر بسیار زیادی بر سلامت دندان دارد.

پریو (Perio)

مخفف پریودنتال و پریودنتیکس است و به بافت اطراف دندان گفته می‌شود. این واژه از پیشوند یونانی «پِری» به معنی «اطراف و پیرامون» گرفته شده است.

آشنایی با بیماری‌های شایع دندان

برای آشنایی با بیمارهای شایع دندان مقاله پرکاربردین اصطلاحات دندانپزشکی موارد زیر را دنبال کنید. همچنین می‌توانید مقاله معرفی تکنولوژی‌های جدید دندانپزشکی در سال 2023 را در تکمیل مطالب پایین بخوانید.

آبسه (Abscess)

 عفونت دندانی یا اصطلاحاً آبسه اغلب به دلیل مردن و متلاشی شدن عصب دندان (پالپ) در نوک ریشهٔ دندان ایجاد می‌شود. این بیماری به دو شیوه درمان می‌شود. یکی از طریق شکافتن لثه و دیگری کشیدن دندان در شرایطی که راهی برای حفظ آن وجود نداشته باشد. در هر دو روش، خارج کردن عفونت با بی‌حسی انجام می‌شود. برای ریشه‌کنی عفونت، دندانپزشک مصرف یک دوره آنتی‌بیوتیک و استفاده از دهان‌شویه را تجویز می‌کند.

کراس‌بایت (Cross-bite)

کراس‌بایت یا بایت معکوس، نوعی ناهنجاری اکلوژن (برهمایی دندانی) است که یک یا چند دندان یا کل فک به صورت معکوس بسته می‌شود. یعنی به جای اینکه فک بالا جلوتر از پایین باشد (اوربایت طبیعی)، در ناحیه‌ای که دچار کراس‌بایت است، فک پایین جلوتر از بالا قرار می‌گیرد. معمولاً ادامۀ این ناهنجاری می‌تواند محرک ایجاد بیماری‌های دیگری برای شخص شود که از یک سایش دندانی ساده تا مشکلات پریودنتال (لثه و بافت‌های اطراف دندان) و همچنین ناهنجاری‌های اسکلت فکی را به دنبال خواهد داشت. در برخی موارد نیز می‌تواند به مفصل فکی صدمه وارد سازد. البته گاهی به دلیل تطابق درازمدتی که در شخص ایجاد شده، متخصص ارتودنسی توصیه می‌کند هیچ درمانی برای شخص انجام نشود.

ابریژن (Abrasion)

خراش، ساییدگی و از بین رفتن ساختمان دندان بر اثر نیروهای خارجی (جز جویدن)، نظیر نگه داشتن چیزی بین دندان‌ها، مسواک زدن نادرست، استفاده نادرست از خلال دندان و همچنین درآوردن و جاگذاری مکرر دستگاه‌های دهانی را اصطلاحاً ابریژن می‌گویند.

اتریشن (Attrition)

فرسایش و از بین رفتن دندان بر اثر فعالیت‌هایی مانند جویدن را اتریشن یا سایش دندانی می‌گویند. از دندان‌قروچه به عنوان مهم‌ترین عامل اتریشن نام برده می‌شود. گفتنی است که تخریب دندان در اتریشن بر اثر ضربه اتفاق می‌افتد اما تخریب دندان در ابریژن بر اثر مالش، سایش و اصطکاک به وجود می‌آید.

دندان‌قروچه (bruxism)

به فشردن دندان‌ها بر روی هم و ساییدن آنها به یکدیگر اصطلاحاً دندان‌قروچه می‌گویند. دندان‌قروچه معمولاً در خواب انجام می‌شود و دلیل اصلی بروز آن استرس است. دندان‌قروچه سبب می‌شود مینای دندان به مرور زمان دچار ساییدگی شود و مقاومت خود را در برابر عفونت از دست بدهد.

پوسیدگی دندان (Tooth decay / Dental Caries)

اسید تولید شده توسط باکتری فعال در قند، مینای دندان را نرم می‌کند و به باکتری اجازه می‌دهد تا به عاج داخلی دندان نفوذ کند. پوسیدگی اغلب تا زمانی که روی پالپ داخلی (عصب) اثر نگذاشته و سبب ایجاد درد و یا عفونت نشده بدون علائم باقی می‌ماند. پوسیدگی شایع‌ترین مشکل سلامت دندان محسوب می شود. برای جلوگیری از آن همواره باید بهداشت دندان را رعایت کرد و هرگز مسواک زدن و نخ دندان کشیدن را فراموش نکرد. برای درمان پوسیدگی دندان نیز تنها راه مراجعه به دندانپزشک و احتمالاً ترمیم پوسیدگی‌ها است. گفتنی است که جرم یا رسوب دندانی را نباید با پوسیدگی دندان اشتباه گرفت. جرم در واقع پلاکی است که رسوب کرده و سفت شده است و برای برداشتن آن تنها کافی است جرم‌گیری انجام شود.

آشنایی با اصطلاحات درمانی دندانپزشکی

ایمپلنت (Implant)

ایمپلنت در واقع جایگزینی مصنوعی برای دندان است. این روش امروزه به عنوان درمان استاندارد برای پُر کردن جای خالی دندان‌ها در نظر گرفته می‌شود. ایمپلنت در اصل میله کوچکی به شکل یک پیچ است که با عمل جراحی در داخل استخوان فک قرار داده می‌شود و تاج مصنوعی دندان روی آن سوار می‌شود. می‌توان گفت ایمپلنت به عنوان ریشه دندان عمل می‌کند و روکش دندان به عنوان تاج دندان روی آن قرار می‌گیرد. بنابراین ایمپلنت به دندان‌های اطراف تکیه نمی‌کند و داخل استخوان فک ثابت می‌ماند.

کامپوزیت (Composite)

ماده‌ای است که در دندانپزشکی برای ترمیم تاج استفاده می‌شود و از ترکیبات مختلفی نظیر رزین و کوارتز ساخته می‌شود. کامپوزیت‌ها ابتدا تنها برای دندان‌های جلویی (قدامی) به کار می‌رفت تا همرنگ دندان‌های دیگر باشد اما هم‌اکنون انواع گوناگونی از آن برای همۀ دندان‌ها به کار می‌رود. به طور کلی کامپوزیت‌ها به دو صورت خودسفت‌شونده یا اصطلاحاً سلف‌کیور (Self-Cure) و یا با نور سفت‌شونده یا اصطلاحاً لایت‌کیور (Light Cure) موجود هستند. انواع سلف‌کیور امروزه کاربرد کمتری دارند و لایت‌کیورها به دلیل استحکام و دوام بیشتر، کاربرد گسترده‌تری دارند.

آمالگام (Amalgam)

تا پیش از رایج شدن کامپوزیت‌ها، از آمالگام دندان‌پزشکی برای پُر کردن دندان‌ها استفاده می‌شد. این ماده از ترکیب جیوه، نقره، قلع، مس و روی ساخته می‌شود و دوام بیشتری نسبت به دیگر مواد ترمیمی دارد. روش تشخیص این ماده نیز غیرهمرنگ بودن آن با دندان است.

بازسازی تاج (Build-up)

هنگامی که تاج دندان بر اثر پوسیدگی، شکستگی یا تراش از بین برود، آن را به کمک مواد ترمیمی بازسازی یا اصطلاحاً بیلدآپ می‌کنند. معمولاً پس از بازسازی تاج دندان، روی آن روکش یا اصطلاحاً کراون قرار داده می‌شود.

روت‌کانال (Root Canal Therapy / RCT)

درمان ریشه دندان، معالجه ریشه، اندو، روت‌کانال‌تراپی، آرسی‌تی و یا عصب‌کشی یکی از درمان‌های مهم در دندانپزشکی است. در این شیوه درمان، ابتدا کانال ریشه دندان به طور کامل تخلیه می‌شود و سپس با مواد ویژه‌ای جایگزین می‌شود. این شیوه درمانی در پوسیدگی‌های شدید دندان استفاده می‌شود.

اینله (Inlay) و انله (Onlay)

اینله و انله یا اینلی و انلی حد واسط بین پر کردن و روکش دندان هستند. در مواردی که ساختمان دندان اجازۀ پُر کردن را نمی‌دهد و در عین حال دندان به شدت آسیب ندیده است، از این روش‌های درمانی استفاده می‌شود. جنس اینله و انله معمولاً از کامپوزیت و رزین و یا سرامیک و طلا است. عمر این ترمیم‌ها در صورت مراقبت صحیح، نسبتاً زیاد است.

روکش دندان (Crown)

کلاهک محافظ دندان یا روکش دندان به طور معمول از جنس پرسلان ساخته می‌شود و برخی نیز آن را با طلا می‌سازند. این پوشش بیشتر برای محافظت از دندان‌های عصب‌کشی‌شده و یا دارای پُرکردگی‌های عمیق استفاده می‌شود. این نوع پوشش دائمی را نباید با پوشش‌های موقت درمانی که به سادگی قابل تراشیدن هستند اشتباه گرفت.

بلیچینگ (Bleaching)

با گذشت زمان و افزایش سن معمولاً دندان‌ها دچار تغییر رنگ می‌شوند. این تغییر رنگ بر اثر تغییر مواد معدنی مینا و عاج صورت می‌گیرد. به بیان دیگر، انسجام مینا به مرور کم می‌شود و شفافیت خود را از دست می‌دهد. در بلیچینگ، رنگ دندان‌ها با استفاده از مواد شیمیایی مخصوص این کار، روشن‌تر می‌شوند و به حالت سفید طبیعی خود باز می‌گردند. این روش، بیشتر جنبۀ زیبایی دارد و مستقیماً به عنوان درمان به کار نمی‌رود.

سوالات متداول آشنایی با پرکاربردترین اصطلاحات دندانپزشکی

تفاوت اتریشن با ابریژن چیست؟

تخریب دندان در اتریشن بر اثر ضربه به وجود می‌آید اما تخریب دندان در ابریژن بر اثر مالش، سایش و اصطکاک اتفاق می‌افتد.

تفاوت پوسیدگی با جرم دندان چیست؟

جرم دندان را نباید با پوسیدگی آن اشتباه گرفت. جرم در واقع پلاکی است که رسوب کرده و سفت شده است و برای برداشتن آن تنها کافی است جرم‌گیری انجام شود. اما برای درمان پوسیدگی دندان تنها راه مراجعه به دندانپزشک و ترمیم آنها است.

تفاوت کامپوزیت با آمالگام چیست؟

تا پیش از رایج شدن کامپوزیت‌ها، از آمالگام برای پُر کردن دندان‌ها استفاده می‌شد. این ماده از ترکیب جیوه، نقره، قلع، مس و روی ساخته می‌شود و دوام بیشتری نسبت به دیگر مواد ترمیمی دارد. کامپوزیت همرنگ دندان است اما آمالگام تیره و اصطلاحاً غیرهمرنگ با دیگر دندان‌ها است.