بیشتر بیماری‌های مربوط به دهان و دندان علائمی دارند که دندانپزشکان عمومی می‌توانند آنها را تشخیص دهند و شما را برای درمان، به متخصص مربوطه ارجاع دهند. پروستودنتیست، اندودنتیست، ارتودنتیست، بیماری‌های دهان، زیبایی، کودکان، جراحی فک، پاتولوژیست و پریودنتیست مهم‌ترین تخصص‌های دندانپزشکی هستند. البته آشنایی با تخصص‌های دندانپزشکی گسترده‌تر از این موارد هستند و بسیاری از آنها در حیطه پژوهشی قرار می‌گیرند. در این مقاله، به معرفی کاربردی‌ترین و مهم‌ترین تخصص‌های دندانپزشکی می‌پردازیم.
انواع تخصص‌های دندانپزشکی
دندانپزشکی عمومی دوره‌ای شش ساله است. دندانپزشکان پس از پایان دوره خود می‌توانند در آزمون تخصص شرکت نمایند و در رشته تخصصی مورد علاقه خود ادامه تحصیل دهند. در ایران، متخصصان مورد تأیید وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی، واژه «متخصص» را در مُهر دندانپزشکی خود قید می‌کنند. گفتنی است که در ایران دوره فوق‌تخصص دندانپزشکی نداریم، اما در پروانه دندانپزشکان متخصصی که بورد تخصصی و رتبه علمی بالا دارند، واژه فوق‌تخصص درج می‌شود. متخصصان رشته‌های دندانپزشکی می‌توانند در آزمون جامع دریافت بورد تخصصی شرکت نمایند و در صورت قبولی، به عنوان هیئت‌علمی نیز در دانشگاه‌ها تدریس کنند.
گفتنی است که فلوشیپ دندانپزشکی را نباید با تخصص‌های دانشگاهی دندانپزشکی اشتباه گرفت. فلوشیب دوره آموزشی کوتاه‌مدت و محدودی است که در زمینه تخصصی خاصی برگزار می‌شود. این دوره‌ها با طی مراحلی که مورد تأیید وزارت بهداشت است برگزار می‌شوند و ثبت‌نام در آنها آزاد است. در حالی که ورود به دوره‌های دانشگاهی تخصصی دندانپزشکی از طریق آزمون ورودی نظیر کنکور سراسری انجام می‌گیرد و تحصیل در آنها حدود سه سال زمان می‌برد.
پروستودنتیست (متخصص پروتزهای دندانی و ایمپلنت)
متخصص پروتز دندانی و ایمپلنت دندان توانایی انجام انواع پروتزهای دندانی، ایمپلنت دندانی، فکی و صورتی و زیبایی را دارد. متخصص ایمپلنت و پروتزهای دندانی به مباحث مربوط به انواع پروتزهای ثابت و متحرک و ایمپلنت‌های دندانی می‌پردازد که به نوعی پروتز ثابت محسوب می‌شوند.
پروتزهای دندانی همواره جایگزین مناسبی برای دندان‌های از دست رفته هستند. همچنین این پروتزها می‌توانند جایگزین قسمتی از فک شوند که بر اثر تصادف یا سرطان از بین رفته‌اند. پروستودنتیست‌ها (Prosthodontics) علاوه بر دوره عمومی دندانپزشکی، دوره‌ای چهار ساله را برای دریافت این تخصص می‌گذرانند.
معرفی تکنولوژی‌های جدید دندانپزشکی در سال 2023
اندودنتیست (متخصص درمان ریشه دندان)
به اندودنتیست‌ها (Endodontics) متخصصان درد دندان هم می‌گویند. این شاخه تخصصی دندانپزشکی با درمان ریشه و عصب‌کشی دندان‌های سخت سر و کار دارد. درمان مجدد دندان‌هایی که قبلاً عصب‌کشی ناموفقی داشته‌اند، جراحی ریشه دندان‌ها، عصب‌کشی دندان‌های بیماران خاص و حساس و دردهای پیچیده در ناحیه فک و صورت که احتمال می‌رود منشأ دندانی داشته باشد از جمله وظایف متخصص درمان ریشه است.
عوارض درمان نکردن ریشه شامل مواردی چون آبسه، درد، عفونت شدید دندان است و در نهایت می‌تواند منجر به از دست دادن دندان شود. گفتنی است که تمام دندانپزشکان عمومی با درمان عصب دندان آشنایی دارند اما افرادی که دوره تخصصی درمان ریشه را می‌گذرانند در موارد حاد به کمک بیماران می‌آیند.
ارتودنتیست (متخصص ارتودنسی)
تخصص ارتودنسی دندان (Orthodontics) یکی از مهم‌ترین رشته‌های تخصصی دندانپزشکی است. متخصص ارتودنتیست قادر است جفت شدن نامناسب دندان‌ها را نسبت به هم تصحیح کند. این امر ممکن است ناشی از موقعیت نادرست دندان‌ها و یا فک بالا و پایین نسبت به هم باشد.
در درمان‌های ارتودنسی ممکن است فقط موقعیت دندان‌ها نسبت به هم تصحیح شوند و یا الگوی رشد دو فک نسبت به یکدیگر تغییر کند. ارتودنتیست‌ها پس از گذراندن دوره عمومی دندانپزشکی، یک دوره تخصصی 3 تا 4 ساله را پشت سر می‌گذارند.
متخصص بیماری‌های دهان
متخصصان بیماری‌های دهان (Oral Medicine) یا متخصصان دندانپزشکی بیماری‌های دندان قادرند علائم، ناهنجاری‌ها و بیماری‌های بافت‌های نرم و سخت دهان را تشخیص دهند و آنها را درمان کنند.
سرطان دهان، تغییر رنگ بافت‌های دهان، بیماری‌های مرتبط با حفره دهان، آفت دهان، دندان قروچه، گاز گرفتگی گونه و زخم‌های دهانی، بوی بد دهان و تغییرات ناشی از افزایش سن در دهان و دندان در حیطه این تخصص دندانپزشکی است. دوره دانشگاهی این رشته سه ساله است.
متخصص زیبایی و ترمیم دندان
متخصصان ترمیمی و زیبایی دندان (Cosmetic and Restorative Dentistry) می‌توانند طیف وسیعی از خدمات دندانپزشکی را انجام دهند. ترمیم‌های پیشگیرانه، زیبایی ظاهری دندان‌ها، ترمیم و بازسازی دندان‌های طبیعی، بلیچینگ یا سفید کردن دندان‌ها با استفاده از داروهای خاص، ترمیم تاج دندان با مواد همرنگ دندان، لمینت و آمالگام در حیطه وظایف متخصص ترمیم و زیبایی دندان است. رزیدنتی این رشته تخصصی دندانپزشکی نیز سه ساله است.
دندانپزشک کودکان
متخصص دندانپزشکی کودکان (Pedodontics) یا دندانپزشک اطفال همان‌طور که از نامش پیداست با پیشگیری و درمان بیماری‌های دهان و دندان کودکان سر و کار دارد. مراقبت‌های ویژه از دوران نوزادی تا کودکی، ترمیم دندان‌های شیری، استفاده از فضای نگهدار در مواقعی که دندان شیری زودتر از موعد از دهان کودک خارج می‌شود و استفاده از مواد مسدودکننده شیارهای دندان به منظور مقاوم‌سازی دندان آسیای کودک در حیطه مسئولیت‌های متخصص دندانپزشکی کودکان است.
همچنین متخصصان این رشته بر روند رویش دندان‌های دائمی نظارت دارند و می‌توانند در صورت لزوم دندان‌های کودکان را در اتاق عمل درمان کنند.دندانپزشکان متخصص کودکان پس از گذراندن دوره عمومی، یک دوره تحصیلی سه ساله را پشت سر می‌گذارند.
جراحی فک و دهان
جراحی فک و دهان (Oral and Maxillofacial Surgery) متفاوت با جراحی دندانپزشکی است. دندانپزشکان عمومی معمولاً از خود به عنوان جراح دندانپزشک یاد می‌کنند که این نوع جراحی‌ها متفاوت است با آنچه جراحان فک و صورت انجام می‌دهند.
جراحی‌های زیبایی فک، بینی، چانه و صورت و همچنین جراحی‌های خارج کردن کیست‌ها، تومورها، قرارگیری ایمپلنت و به طور کلی جراحی‌های پیشرفته ناحیه فک و صورت به دست جراحان متخصص فک و دهان انجام می‌گیرد.
پاتولوژیست دهان و دندان
پاتولوژیست یا متخصص آسیب‌شناسی دهان و دندان به بررسی بیماری‌های فک و صورت می‌پردازد. فعالیت در این رشته شامل تحقیق و تشخیص ماهیت بیماری‌ها از طریق معاینات کلینیکی، نمونه‌برداری، رادیوگرافی، بیوشیمی و… است. این متخصصان بافت‌های خارج‌شده با جراحی از ناحیه فک و صورت بیماران را در آزمایشگاه بررسی می‌کنند و پس از تشخیص ماهیت آنها، گزارش پاتولوژی را برای همکاران جراح و دندانپزشک خود می‌فرستند.
گاهی نیز لازم است که پاتولوژیست دندان و دهان هنگام خارج کردن بافت‌ها حین جراحی حضور داشته باشد. پاتولوژیست‌ها متخصصانی هستند که معمولاً ارتباط مستقیمی با بیماران ندارند و تنها نمونه‌های ارسالی از طرف دندانپزشکان را مورد بررسی قرار می‌دهند. دوره رزیدنتی پاتولوژی دهان و دندان (Oral and Maxillofacial Pathology) نیز سه سال است.
پریودنتیست (متخصص بیماری‌های لثه)
تخصص پریودنتستری یکی دیگر از تخصص‌های دندانپزشکی است. متخصصان این رشته پس از پایان دوران سه ساله تخصصی خود قادر هستند که علائم بیماری‌های لثه و بافت نگهدارنده دندان را به درستی تشخیص دهند و آن را درمان نمایند. جراحی لثه یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های متخصصان لثه است.
تشخیص و درمان بیماری‌های مربوط به لثه بر اثر بالا رفتن سن و یا بیماری‌هایی مانند دیابت، جراحی افزایش طول تاج دندان، جراحی و پیوند لثه، در حیطه درمان پریودنتیست‌ها (Periodontics) است. تشخیص و درمان دیرهنگام این بیماری‌ها ممکن است موجب از بین رفتن دندان‌ها شود. همچنین جراحی پیوند استخوان فک از تخصص‌های مربوط به پریودنتیست است.
سوالات متداول آشنایی با تخصص‌های دندانپزشکی
تفاوت فلوشیب با تخصص دندانپزشکی چیست؟
فلوشیب دوره آموزشی کوتاه‌مدت و محدودی است که در یک زمینه تخصصی برگزار می‌شود. این دوره‌ها با طی مراحلی که مورد تأیید وزارت بهداشت است برگزار می‌شوند و ثبت‌نام در آنها آزاد است. در حالی که ورود به دوره‌های دانشگاهی تخصصی دندانپزشکی از طریق آزمون ورودی نظیر کنکور سراسری انجام می‌گیرد و معمولاً دوره‌هایی سه‌ساله هستند.
چه زمانی باید به ارتودنتیست مراجعه کرد؟
اگر دندان‌های شما ناصاف و کج است، می‌توانید برای اصلاح موقعیت آنها به متخصص ارتودنسی مراجعه نمایید.
چه موقع باید به پروستودنتیست مراجعه کرد؟
پروستودنتیست در واقع متخصص پروتز دندان و ایمپلنت است. پروستودنتیست‌ها علاوه بر دوره عمومی دندانپزشکی، دوره‌ای حدوداً چهار ساله را برای دریافت این تخصص می‌گذرانند.
